25 kwietnia odbyła się w Krakowie, w ramach Centralnego Projektu Badawczego IPN „Solidarność i opór społeczny w PRL 1956–1989”, ogólnopolska konferencja naukowa pt. „Strajk 1988 roku w Hucie im. Lenina z perspektywy 35 lat”.

Obrady otworzył dr Michał Wenklar, zastępca dyrektora krakowskiego oddziału Instytutu. Całość została podzielona na 4 panele zajmującymi się różnymi aspektami wydarzeń sprzed lat. W pierwszym z nich wystąpili: prof. Piotr Franaszek (Uniwersytet Jagielloński, zastępca przewodniczącego Kolegium IPN), dr Jan Hlebowicz (Oddział IPN w Gdańsku) i dr Bogusław Tracz (Oddział IPN w Katowicach). Prowadził dr Wojciech Paduchowski (Odział IPN w Krakowie) a poświęcony był opisaniu sytuacji społecznej i politycznej w różnych środowiskach, w tym również wewnątrz struktur będącej wówczas w konspiracji „Solidarności”.

Drugi panel poprowadzony przez Andrzeja Malika (Oddział IPN w Krakowie) poświęcony był wydarzeniom strajkowym zarówno w hucie krakowskiej jak i np. w Stalowej Woli i ich percepcji w ówczesnej prasie i w kulturze. Wypowiadali się na ten temat Piotr Kapusta (Muzeum Nowej Huty), dr Paweł Mazur (Oddział IPN w Krakowie) i dr Wojciech Paduchowski.

Dwa następne panele prowadzone przez red. Romana Graczyka poświęcone były wspomnieniom uczestników wydarzeń sprzed 35 lat: Władysława Kieliana, Edwarda Banaśkiewicza, Jana Ciesielskiego, Stanisława Handzlika, Grzegorza Surdego, Włodzimierza Pietrusa i Jerzego Borowczaka. Konferencję zakończył krótki wykład dr. hab. Józefa Brynkusa (Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie).

Uczestnicy spotkania podkreślali, że pod koniec lat  80. XX wieku w Polsce pogłębiał się kryzys gospodarczy. Próby reform, jakie przedsięwzięły władze nie przyniosły efektu. Także referendum w sprawie tzw. drugiego etapu reform, przeprowadzone 29 listopada 1987 r., nie dało oczekiwanego przez komunistów poparcia. Mimo to zdecydowano się na wprowadzenie od 1 lutego 1988 r. drastycznych podwyżek cen, m.in. żywności o 40 proc. i benzyny o 60 proc.

26 kwietnia 1988 r. w nowohuckim kombinacie metalurgicznym rozpoczął się strajk. Oprócz postulatów płacowych protestujący wysunęli żądania o charakterze politycznym. Hutnicy zyskali wsparcie duchowe, gdy w robotnicze święto 1 maja przybyli do kombinatu z posługą duszpasterską (przemyceni w karetce pogotowia) ks. Kazimierz Jancarz z ks. Józefem Orawczakiem. W hali Walcowni Blach Karoseryjnych odprawili mszę świętą, pełną solidarnościowych akcentów. W Święto Konstytucji 3 maja z posługą duchową zjawił się z kolei ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, który po odprawieniu dwóch mszy zdecydował się pozostać ze strajkującymi.

Mimo prób negocjacji, komunistyczne władze zdecydowały się na rozwiązanie siłowe. O godz. 2 w nocy z 4 na 5 maja 1988 r. nastąpił atak oddziałów ZOMO na strajkujących w Hucie im. Lenina. Choć stawiali jedynie bierny opór, byli bici i obrażani przez zomowców. Poszkodowani, wśród nich także kobiety, zostali przewiezieni do szpitala MSW. W trakcie pacyfikacji zatrzymano 79 osób w tym część członków komitetu strajkowego. Przebywający ze strajkującymi ks. Isakowicz-Zaleski po krótkim pobycie na komendzie został przewieziony do kurii metropolitalnej.

Hutnicy nie dali się zastraszyć i już o godz. 6 obecny na miejscu działacz KPN i NSZZ „Solidarność”, Ryszard Majdzik, zorganizował wiec, w trakcie którego uczestnicy – żądając uwolnienia aresztowanych – pomaszerowali z wydziału Walcowni Zgniatacz w kierunku bramy głównej i Centrum Administracyjnego HiL. Zanim tam dotarli zostali ponownie zaatakowani przez ZOMO i rozbici. Znaczna część pracowników Zakładu Walcowniczego i Zakładu Mechaniczno-Odlewniczego, zgodnie ze strategią ustaloną wcześniej przez komitet strajkowy, odmówiła pracy. O godz. 7 ludzie wyszli z kombinatu, a protest przekształcił się w strajk absencyjny.

W parafii św. Maksymiliana Marii Kolbego w Mistrzejowicach powołany został Wikariat Solidarności z Potrzebującymi, którego zadaniem była organizacja i koordynacja pomocy dla osób represjonowanych za udział w strajku. W procesach hutników uczestniczyli, jako obserwatorzy, wolontariusze wikariatu oraz znani krakowscy adwokaci.

Ukrywający się członkowie komitetu strajkowego HiL we wspólnym oświadczeniu z 11 maja, jako podstawowy warunek powrotu do pracy podali uwolnienie aresztowanych i przyjęcie zwolnionych. Nieugięta postawa hutników sprawiła, iż w kolejnych dniach wypuszczano z aresztu kolejne osoby. Dzięki poręczeniu jakiego udzieliła rada pracownicza HiL ostatnich sześciu uczestników strajku opuściło mury więzienia 16 maja 1988 r.

Dzień później w Mistrzejowicach odbyło się zebranie komitetu strajkowego HiL w pełnym składzie. Zdecydowano o zakończeniu strajku absencyjnego i wezwaniu pracowników do powrotu do pracy 18 maja. Wobec niezrealizowania przez dyrekcję kombinatu i władze państwowe postulatów strajkujących, komitet strajkowy HiL przekształcono w Komitet Organizacyjny NSZZ „Solidarność” KM Nowa Huta. W ten sposób zakończył się konspiracyjny okres działania struktur „Solidarności, a w coraz większej ilości zakładów pracy zaczęły się ujawniać struktury Związku, nie dbając już o groźbę represji ze strony władz.

mat. i zdjęcia: IPN Kraków